Desetine makedonskih novinara iz nekoliko medija izašlo je 17. novembra na miran protest ispred Građanskog suda u Skoplju da osudi sudsku presudu Laboratoriji za istraživačko novinarstvo (LIN) koju smatraju pokušajem da se ućutka i kontroliše novinarstvo.

Presuda za LIN priču „Zavera protiv vazduha” (dostupna i na engleskom kao „’Evropska deponija otpada’: Koliko je opasno zagađujuća nafta na kraju zagrejala bolnice u Severnoj Makedoniji”) objavljena je 24. oktobra. Zvaničnik koji se pominje u dokumentarcu o uticaj prljavih ulja na zagađenje vazduha tužio je LIN za klevetu i uvredu. Sudija Jovanka Spirovska Paneva osporava status novinara u LIN i tvrdi da LIN nije medij ili udruženje za „novinarsko izveštavanje“:

„ИРЛ нема ниту својство на медиум, како средство за јавно информирање според Закон за медиуми, a членовите на истото немаат својство на новинари, ниту можат, заради известување на јавноста да прават новинарски обликувани емисии, да се претставуваат како новинари или да се бават со жанрот истражувачко новинарство и сето тоа да го објавуваат преку средствата за јавно информирање“.

LIN nema status medija kao sredstva za informisanje javnosti prema Zakonu o medijima, a njegovi članovi nemaju status novinara, niti mogu, radi informisanja javnosti, kreirati novinarske emisije, da se predstavljaju kao novinari, ili da se bave istraživačkim novinarstvom i sve to objavljuju putem javnog informisanja.

Makedonski novinari kažu da sudska odluka predstavlja presedan koji ugrožava principe demokratije jer se graniči sa cenzurom i može dovesti do zatvaranja medija.

Podrugljiva nagrada „Cenzor godine” Udruženja novinara Makedonije. Fotografija Suad Bajrami/Portalb.mk, koristi se uz dozvolu.

Kao odgovor na presudu, Udruženje novinara Makedonije (UNM) i Nezavisni sindikat novinara i medijskih radnika (NSNMR) organizovali su protest da podsete vlasti da ne treba da pokušava da krši pravo na nezavisno informisanje i da institucionalna cenzura ne sme biti sproveden u korist moćnih. Medijske grupe su takođe predstavile plaketu kojom je sudija proglašen za „cenzora godine“.

Protest protiv cenzure ispred Suda u Skoplju 17. novembra 2023. Foto Suad Bajrami/Portalb.mk, koristi se uz dozvolu.

Neke od poruka na makedonskom, albanskom i engleskom na transparentima tokom protesta uključivale su sledeće: „Novinarstvo na udaru, ujedinjeni smo“, „Cenzori u ime moćnih“, „Naš rad je za javnost, a ne za naše kolege“, „Osuđeni za istinu“ i „Mi nismo džuboks, mi smo novinari“.

Protest protiv cenzure ispred Suda u Skoplju 17. novembra 2023. Fotografija Meta.mk, koristi se uz dozvolu.

Među onima koji su govorili tokom protesta bili su novinari Sead Rizvanović, Irena Mulačka, Mefail Ismaili i Tona Karevakoji su predstavljali Blueprint, grupu koja se zalaže za reformu pravosuđa.

Sead Rizvanović je citirao sudbinu A1 TV, najpopularnije makedonske TV stanice koju je vlada zatvorila 2011. godine u periodu zauzimanja države pod vlašću Nikole Gruevskog:

Ponavlja se scenario iz vremena A1,  a kao i tada, znali smo o čemu se radi. Cilj nije bio da se ugasi televizija; cilj je bio da nas ućutkaju, proces koji se ponavljao u drugim medijima i na druge načine. Setimo se i progona Tomislava Kežarovskog i drugih slučajeva. Sada se to dešava u drugom obliku, ali je sadržaj isti.

[Zarobljavanje države je termin koji se koristi da opiše kako su državne institucije izmanipulisane da služe interesima određene grupe ili privatnog entiteta umesto opšteg dobra. To je navedeno u “Izveštaju EU o napretku za 2016.]

Novinarka Irena Mulačka rekla je da pravosuđe ne promoviše interes javnosti.

Duži period u prošlosti sudije su radile u korist privrednika i političara, a mi novinari smo tu da kažemo istinu. Niko ne može da nas ućutka ili spreči da dignemo glas ili objavimo istinu koja je važna za građane. Najvažnije od svega je novinarsko pero i javni interes je iznad svega, jer ljudi moraju da budu svesni šta se dešava u zemlji.

Tona Kareva je upozorila da sudska odluka ozbiljno ugrožava rad organizacija civilnog društva.

Kada je poverenje u pravosuđe na ovako niskom nivou, ova vrsta presude ne doprinosi povećanju poverenja, a sudije moraju biti dovoljno hrabre da rade u skladu sa zakonima i međunarodnim standardima i principima. Ovakva presuda građanima šalje poruku da ćute i da budu pasivni kada se suoče sa korupcijom i nepravdom, što je suprotno svim principima i standardima. Zakon mora služiti pravdi, a udruženja građana moraju ostati posvećena radu za demokratsko društvo u kojem će borba protiv korupcije i [za] vladavinu prava i demokratiju biti glavni principi.

Fondacija Metamorfozis je saopštila da je sudska presuda opasan presedan koji utiče i na slobodu izražavanja i na slobodu udruživanja, posebno u delu gde se sud upušta u procenu da li su LIN i novinari ove redakcije novinari ili ne, i da li je njihova istraživačka priča „Zavera protiv vazduha” mogla biti predstavljena javnosti ili samo članovima udruženja građana, koje je i izdavač LIN-a.

Со оваа одлука Судот воспоставува пракса по која може да се појават сериозни последици, бидејќи води до ограничување на работата на здруженијата и фондациите, уредена со членот 14 од Законот за здруженија и фондации, каде е уредено дека „организациите можат слободно да ги искажуваат и промовираат своите ставови и мислења за прашања од нивен интерес, да поведуваат иницијативи и да учествуваат во градење на јавно мислење и креирањето на политиките“.

Ovom odlukom sud utvrđuje praksu koja može imati ozbiljne posledice, jer dovodi do ograničavanja rad udruženja i fondacija, regulisanih članom 14. Zakona o udruženjima i fondacijama. U ovom članku se navodi da su „organizacije slobodne da izražavaju i promovišu svoje stavove i mišljenja o pitanjima od njihovog interesa, da vode inicijative i učestvuju u oblikovanju javnog mnjenja i kreiranju politike”.

„Novinarstvo je štampanje onoga što neko drugi ne želi da se štampa“, citat Džordž Orvela na protestu protiv cenzure u Skoplju 17. novembra 2023. Foto Meta.mk, koristi se uz dozvolu.