Ljudi pogođeni poplavama u Rio de Žaneiru, Brazil, januar 2024 | Slika: Gradska skupština Rio Instagram/Slika koju su na Canva-u napravili Globalni glasovi

Poplave i jake kiše u državi Rio de Žaneiro, uključujući grad Rio, izazvale su 12 smrtnih slučajeva i razaranja sredinom januara, kao posledica klimatske krize koja se javljala u mnogim delovima Brazila tokom prošle godine.

Ovaj put je u nacionalnu debatu dodat novi termin nakon što je ministarka za rasnu ravnopravnost Anijela Franko istakla ekološki rasizam kao jedan od uzroka klimatske tragedije u regionu.

Sobre as chuvas no Rio de Janeiro, racismo ambiental e como ele se manifesta nas grandes cidades.

Governo Federal e os poderes locais estão agindo em conjunto pra redução de danos. pic.twitter.com/XsnAivkkRo

— Anijel Franko (@aniellefranco) 15. januara 2024. godine

O kišama u Rio de Žaneiru, ekološkom rasizmu i kako se on manifestuje u velikim gradovima.

Savezna vlada i lokalne vlasti rade zajedno na smanjenju štete.

Franko, koja je sestra Marijele Franko, gradske savetnice grada Rija, koja je ubijena 2018. godine, rekla je na snimku objavljenom na njenim društvenim mrežama da, kada se pogledaju područja koja su najviše pogođena poplavama, mesta koja su već suočena sa stambenim problemima, vidi se da je većina crnaca pogođena ishodom ekstremnih vremenskih prilika.

Isso acontece porque uma parte da cidade, do estado, não tem a mesma condição de moradia, de saneamento, de estrutura urbana do que a outra. Também não é natural  que esses lugares tenham a maioria da sua população negra. Isso faz parte do que a gente chama e define de racismo ambiental e seus efeitos nas grandes cidades.

To se dešava zato što jedan deo grada, države, nema istu stambenu, sanitarnu i urbanu strukturu kao drugi deo. Takođe, nije prirodno da sva ta mesta imaju većinu crnaca. Ovo je deo onoga što nazivamo i definišemo kao ekološki rasizam i njegove posledice u velikim gradovima.

Desničarske medijske kuće i autori u mejnstrim medijima nisu se slagali, a neki su se rugali Frankovim komentarima.

Joel Pinheiro da Fonseca je u članku za Folha de Sao Paulo tvrdio da:

Há áreas em que o recorte racial é relevante, porque joga luz em mazelas de que a simples desigualdade social não dá conta. (…) Mas será que as chuvas castigam mais um negro favelado do que seu vizinho branco? Claro que não. A raça aí é incidental, não tem relação direta com o problema, e tampouco é parte de sua solução.

Postoje oblasti u kojima je rasno uokvirivanje relevantno, jer baca svetlo na nevolje s kojima se jednostavna društvena nejednakost ne može pozabaviti. (…) Ali da li će kiše više kazniti crnca u faveli nego njihovog belog komšiju? Naravno da ne. Rasa je ovde samo slučajna, nije direktno povezana sa problemom, pa stoga nije deo rešenja.

U decembru 2023., anketa je otkrila da se 55,5 odsto brazilske populacije izjašnjava kao deo crnačke ili mešovite etničke pripadnosti (kategorija koja se na portugalskom naziva pardo). Izveštaj Brazilskog instituta za geografiju i statistiku (IBGE) iz 2021. godine pokazao je da su stope siromaštva među crnom i mešovitom etničkom populacijom bile skoro dvostruko veće od bele populacije. Stopa uzima u obzir liniju siromaštva za ljude koji žive sa mesečnim prihodom manjim od 100 USD.

Franko je 16.januara tvitovao da je između 2010. i 2020. godine broj ljudi koji su umrli tokom poplava, suša i oluja bio 15 puta veći u favelama i perifernim oblastima u Brazilu.

Ekološki rasizam

Izraz ekološki rasizam se koristio od 1970-ih do 1980-ih u Sjedinjenim Državama. Obično se pripisuje afroameričkom aktivisti i piscu Bendžaminu Čavisu.

Članak na veb stranici Svetskog ekonomskog foruma (engl.) to definiše kao „oblik sistemskog rasizma u kojem su zajednice obojenih nesrazmerno opterećene zdravstvenim opasnostima kroz politike i prakse koje ih primoravaju da žive u blizini izvora toksičnog otpada kao što su kanalizacioni radovi, rudnici, deponije, elektrane, glavni putevi i emiteri čestica u vazduhu.” Ali drugi uvodnik, koji je objavio The Lancet (engl.) 2018. godine, primećuje da „ekološki rasizam nije ograničen samo na lokacije zagađujućih industrija“:

To se takođe može videti u istorijskom položaju mnogih manjinskih zajednica na manje poželjnim delovima zemlje, kao što su npr. poplavne ravnice ili druga područja osetljiva na ekstremne vremenske prilike. Ni ekološki rasizam nije ograničen na tretman manjinskih grupa unutar nacije, pošto su se mnoge zagađujuće industrije preselile iz zemalja sa visokim dohotkom, gde se pomno prate, u one sa nižim prihodima sa manje strogim nadzorom nad životnom sredinom.

Dok je uobičajen kontraargument narativu ekološkog rasizma da su to uslovi koji proizilaze iz siromaštva, a ne iz rasizma, sve veći broj dokaza sugeriše da to nije slučaj (…)

Novinarka Flavia Oliveira je takođe objasnila termin na TV kanalu Globo News, ističući brazilski problem:

É importante a gente chamar atenção para isso que você está chamando de descaso (…) que recai somente para um determinado grupo da população. É essa orientação que alguns vão chamar de ‘destino’, de ‘sina’, a que se dá o nome de racismo ambiental. De modo geral essas intempéries, inundações, deslizamentos, desmoronamentos, mortes (…) no Brasil, se abatem quase sempre sobre o mesmo grupo: um grupo de baixa renda que vive em más condições habitacionais, que vivem em situação de vulnerabilidade e que são predominantemente pessoas pretas, pobres, muitas mulheres chefes de famílias.

Važno je obratiti pažnju na ono što ljudi nazivaju zanemarivanjem (…) koje pogađa samo određenu grupu stanovništva. To je ova orijentacija koju će neki nazvati ‘sudbina’, ‘vera’, koja je dobila naziv ekološki rasizam. Uopšteno govoreći, ovi klimatski događaji, poplave, klizišta, smrtni slučajevi (…) u Brazilu, oni uništavaju skoro uvek istu grupu: ljude sa niskim primanjima, koji žive u lošim stambenim uslovima, u ugroženim situacijama i koji su pretežno crnci, siromašni, hranitelji žena.

Ministarka za životnu sredinu Marina da Silva je takođe objavila izjavu na svojoj društvenoj mreži podržavajući Frankov stav i jačajući želju da se razgovara o klimatskoj pravdi, dodajući:

A política pública precisa integrar novas linguagens, que sejam capazes de objetivamente dar nome às demandas, e o racismo ambiental é uma das realidades que precisam ser enfrentadas. Eventos climáticos extremos atingem toda a população, mas é um fato que pessoas pretas, mulheres, crianças, jovens e idosos são duramente mais afetados.

Javna politika treba da integriše nove jezike, koji su u stanju da objektivno imenuju zahteve, a ekološki rasizam je jedna od stvarnosti sa kojom se treba suočiti. Ekstremni klimatski događaji pogađaju svu populaciju, ali je činjenica da su crnci, žene, deca i starci teže pogođeni.

Priča koju je objavio piauí magazine 2022. kaže da „najmanje 17,4 miliona ljudi živi u situaciji stambenog deficita – u nesigurnim ili improvizovanim životnim uslovima ili troše veći deo svog prihoda na kiriju“.