Pre devetnaest godina u Porto Alegreu, u južnom Brazilu, nastao je časopis čiji su autori u potpunosti ljudi koji žive na ulicama. Časopis Boca de Rua (Usta Ulice, poznat i kao Boka) je zamislila grupa novinara koji su želeli da ovoj zajednici daju način da govori za sebe.
Projekat je započet 2000. godine a godinu dana kasnije, u vreme prvog sastanka Svetskog socijalnog foruma, objavljeno je prvo izdanje Boke. Danas, ovaj časopis je jedini član Međunarodne mreže uličnih novina (INSP) čiji su autori isključivo ljudi koji žive na ulici.
Sve ideje za priče, intervjue i pitanja razvija sama zajednica. Dvoje novinara, koji su bili uz projekat od samog početka, odgovorno je za dizajniranje svakog novog izdanja. Grupa volontera takođe pomaže kroz podršku kao što je snimanje sastanaka, obuka reportera u uzimanju beleški, i prepisivanje beleški na kompjuteru.
Boka se objavljuje kao tromesečno izdanje, koje pokriva sve od izveštaja o zloupotrebama ljudi sa ulica do pozitivnih priča. Tokom tri meseca, grupa odlučuje na šta da se fokusira izdanje, idu na teren, sprovode intervjue, snimaju fotografije i sakupljaju svedočanstva za priče. Članstvo se dosta menja, ali u proseku, oko 50 ljudi radi na svakom izdanju.
Nakon štampanja, svaki član grupe dobija deo primeraka koje prodaje na ulicama Porto Alegrea i svi prihodi odlaze novinaru/prodavcima. Publikaciju takođe održavaju donacije od strane čitalaca, među kojima je mnogo anonimnih.
Rosina Duarte, jedna od stvaralaca časopisa Boca de Rua i NVO ALICE (Slobodna agencija za informisanje, državljanstvo i obrazovanje), sa kojom su novine povezane, je izjavila da je početni cilj bio “da se da glas onima koji ga nemaju”. Međutim, vremenom su shvatili da je to bilo arogantno — glasovi su uvek bili tu, samo što ih društvo nije slušalo, tvrdi ona.
U telefonskom intervjuu za Globalne Glasove, Rosina kaže:
Quando nós chegamos, a gente tinha ainda aquele discurso bonito, que carrega muito resquício do “preconceito bonzinho”, como eu digo, que é o de querer dar algo a eles, de ajudar. Mas a gente percebeu que nós é que tínhamos que ser alfabetizadas na linguagem da rua. Eles não tinham a alfabetização da linguagem escrita, mas nós éramos analfabetas completas sobre a vida na rua.
Kada smo došli, još uvek smo imali one lepe reči koje sadrže dosta podteksta “finih predrasuda”, kako ja to zovem, koje žele nesto da im pruže kao pomoć. Ali shvatili smo da smo mi ti koji treba da se opismene u jeziku ulice. Oni nisu imali pismenost u pisanom jeziku, ali mi smo bili potpuno nepismeni kada se radi o životu na ulici.
Prvobitna ideja novinara bila je da stvore program za emitovanje na radiju koristeći zvučnike instalirane na uličnim svetiljkama. Ali kada su kontaktirali grupu beskućnika, ovi su bili nepopustljivi: “Hoćemo novine o nama”. Rosina kaže da ju je ta ideja isprva brinula, ali uspelo je:
Quando eles disseram que queriam um jornal, fomos atrás de financiamento, ainda tateando no escuro, sem saber o que fazer. Mas um dia caiu a ficha: ao contar o que acontecia nas ruas, eles faziam notícia. E, se eles tivessem consciência disso, o texto se organizava de uma forma muito clara. Porque a gente faz notícia o tempo inteiro. Tem os que fazem de uma forma mais objetiva, outros menos objetiva, mas a gente faz.
Kada su rekli da žele novine, krenuli smo da tražimo finansije, još uvek pipajući u mraku, ne znajući šta da radimo. Ali jednog dana sijalica se upalila: saopštavajući šta se desava na ulicama, stvarali su najnovije vesti. I ako bi postali svesni toga, časopis bi se veoma jasno organizovao. Zato što mi stalno stvaramo vesti. Neki ljudi to rade na objektivniji način, drugi manje objektivno, ali mi to radimo.
Vremenom, časopis je postao i neka vrsta društvenog pokreta. Grupa se sastaje svake nedelje da raspravlja o kolektivnim zahtevima i mogućnostima za podršku individualnim problemima svojih članova. Povezana je i sa drugim inicijativama iz ove oblasti, kao što su Movimento Nacional da População de Rua (Nacionalni pokret ljudi sa ulice) i Amada Massa (Testo Ljubavi), pekara čiji je cilj da dovede do samostalnosti za ljude sa prošlošću na ulicama Porto Alegrea.
Kada je u pitanju sadržaj priča koje se objavljuju u časopisu, Rosina smatra:
Parece que é só sofrimento, parece que é só dificuldade. E não é. Descobrimos essa alegria, essa resistência, valorizamos essa imensa, fantástica capacidade de sobreviver, não só de se manter vivo, mas de manter viva a esperança, a alegria, o afeto e todas essas questões.
Deluje kao da je samo patnja, deluje kao da su samo teškoće. A nisu. Otkrili smo ovu radost, ovaj otpor, cenimo ovu ogromnu, fantastičnu sposobnost da se preživi, ne samo da se ostane živ, nego da se nada, radost, ljubav i sve te stvari održe u životu.
Glasovi sa ulica
U telefonskom intervjuu za Globalne Glasove, Elizanđela Eskalante, koja se pridružila grupi pre šest godina kada je živela na ulici, naglasila je važnost časopisa u njenom životu:
Muita coisa aconteceu comigo através do jornal. Ele me tirou da rua. Porque eu vivi três anos e meio na rua e eu saí depois de uns meses indo pro jornal. Eu fui guardando um dinheiro e comecei a alugar o meu espaço. Antes eu não ganhava o meu dinheiro, dependia do meu companheiro pra tudo. Faz diferença pra mim, eu gosto de ter meu dinheiro.
Mnogo toga mi se desilo kroz novine. Sklonile su me sa ulice. Zato što sam živela na ulici tri i po godine a otišla sam posle nekoliko meseci rada za novine. Uštedela sam nešto novca i počela da iznajmljujem prostor za sebe. Pre toga nisam zarađivala svoj novac, za sve sam zavisila od partnera. To za mene dosta znači, volim da imam svoj novac.
Elizanđela se posebno seća jednog izdanja, gde je naslovna strana postavila pitanje: “Zašto ne možemo da budemo majke?”. Reportaža je govorila o izazovima sa kojima se žene koje dolaze sa ulice suočavaju u majčinstvu.
Dok su pravile reportažu, neke žene članice časopisa su uspele da ponovo uspostave kontakt sa svojom decom koju nisu videle godinama, kaže Elizanđela:
Eu acho que o que a gente fala [no jornal] é a verdade. É o que a gente sente e o que a gente vive dentro da sociedade. Se não fosse o Boca, não teria outra maneira de fazer isso e ser ouvido por tanta gente. Através dele eu consegui muitas coisas e ajudei muitas pessoas também.
Mislim da je ono što kažemo [u novinama] istina. To je ono što osećamo i što doživljavamo u društvu. Da ne postoji Boka, ne bih imala nikakav drugi način da ovo radim i da me čuje toliko ljudi. Kroz novine sam puno toga dobila a i pomogla mnogim ljudima.
Po prvi put u svojoj istoriji, časopis ne može da se prodaje na ulici zbog pandemije COVID-19. U pokušaju da se ublaže posledice na prihode reportera, Boca de Rua je transformisan u digitalnu verziju.
Uz doprinos of 20 BRL (oko 3.75 američkih dolara) svaka tri meseca, čitaoci imaju pristup najnovijem izdanju Boke, kao i starim izdanjima i drugim sadržajima.
Za saradnike i reportere, najvažnija stvar je da se glasovi sa ulice i dalje čuju za vreme pandemije. Kada smo ga u telefonskom razgovoru upitali o njegovim osećanjima prema časopisu, Markos Šer, veteran Boke od punih 13 godina, je rekao:
Pra mim é bom, muito bom. Pra você ver que eu não largo, né? Às vezes eu dou um tempo, mas eu volto de novo. Pra mim o jornal foi uma maneira de sair do tráfico [de drogas] e voltar a trabalhar. É bom porque é alguma coisa pra fazer, pra me tirar de casa. Ter alguma coisa pra fazer é muito importante pra mim.
Meni je dobro, vrlo dobro. Tako da možete videti da ih ne puštam, zar ne? Ponekad prestanem na neko vreme, ali se ponovo vratim. Za mene, novine su bile način da se izvučem iz trgovine [drogom] i vratim poslu. To je dobro jer mi daje nešto da radim, izbavlja me iz kuće. Za mene je veoma važno da imam nešto da radim.