[1]Divlja deponija sa lindanom na lokaciji Pelenica kod Dračeva, u Skoplju, ograđena je 2019. godine, ali do sada na lokaciji nije bilo drugih aktivnosti na rešavanju toksičnog otpada. Fotografija Meta.mk, koristi se uz dozvolu.
Ovaj članak je prvobitno objavio [2] Meta.mk. Uređena verzija se ponovo objavljuje ovde u skladu sa ugovorom o podeli sadržaja između Globalnih glasova i Fondacije Metamorfozis.
Testovi koje je sprovelo Ministarstvo životne sredine Severne Makedonije na Pelenici, turističkoj lokaciji pored skopskog predgrađa Dračevo, pokazali su visoku koncentraciju lindana [3] (HCH). Lindan je neurotoksin koji može oštetiti nervni sistem, jetru i bubrege, a može biti i kancerogen. OHIS, sada nepostojeći hemijski kompleks koji je bio odgovoran za lokaciju, nije stavljao opasan otpad u betonske bazene, kao što je slučaj sa dve deponije u OHIS-ovom dvorištu, što ovu hemikaliju čini posebno opasnom za zemljište i podzemne vode u oblasti.
Testirangjem se potvrđuje prisustvo nelegalno deponovanih toksičnih supstanci u zemljištu
Prema ispitivanjima urađenim na nekoliko tačaka na lokaciji, u gornjem sloju zemlje, na dubini od 20 centimetara ili manje, otkrivene su visoke koncentracije HCH. Opasni otpad se meša sa građevinskim otpadom i otpadom iz fabrike stakla. Na dubini od samo pola metra pronađen je čisti lindan. U sažetom izveštaju ministarstva od 30. decembra 2022. godine, stoji [4]:
Депонијата содржи неколку видови опасен отпад. Чист HCH околу 40.000 тони и уште 6.500 тони мешан, заедно со отпад од фабрика за стакло. Примероците земени од локацијата содржат и високи концентрации на хлоробензени и диоксини и фурани. Се наиде само на едно метално буре со отпад, другите буриња можеби биле отстранети во минатото, а содржината од истите расфрлана на локацијата. Има и градежен отпад и отпад од рушење.
Na deponiji se nalazi nekoliko vrsta opasnog otpada – oko 40.000 tona čistog HCH i oko 6.500 tona mešanog HCH, zajedno sa otpadom iz fabrike stakla. Uzorci uzeti sa lokacije takođe sadrže visoku koncentraciju hlorobenzena i dioksina i furana. Pronađeno je samo jedno metalno bure sa otpadom. Ostala burad su možda ranije uklonjena, a njihov sadržaj razbacan po mestu. A tu je i građevinski otpad.
Tlo ispod deponije je takođe kontaminirano lindanom, ali stvarna dubina nije poznata. Podzemne vode u blizini lokacije su takođe kontaminirane i postoji opasnost od širenja zagađenja. Ono što je najopasnije, pokazalo je ispitivanje, jeste kontaminacija zemljišta Pelenice, jer bi opasni otpad mogao da kontaminira hranu, biljke i poljoprivredne proizvode u regionu.
Efekat:
• Bolesti jetre i krvi;
• Oštećenje nervnog, kardiovaskularnog, imunološkog i reproduktivnog sistema;
• Višestruki kanceri (uključujući ne-Hodgkinov limfom);
• Otporan na raspadanje;
• Akumulira se u živim organizmima;
• Prenosi se kroz vodu, vazduh (PM čestice) i zemljište.
Izvor: UNEP, MЖСПП I IARC
[5]Lindan [6] je klasifikovan u kategoriju kancerogenih supstanci Grupe 1 sa dovoljno dokaza da uzrokuje ne-Hodgkinov limfom [7]. Grafika: D.A.T.A. jedinica Fondacije Metamorphosis koristi se uz dozvolu.
U Ministarstvu životne sredine kažu da postoje tri opcije za sanaciju. TNajbolji metod bi bio da se odlagalište, uključujući i nasip, prekrije zemljom, kako bi se sprečio direktan kontakt sa kontaminiranim površinskim zemljištem i ograničila buduća infiltracija kišnice u lokaciju. Istraživači će takođe nastaviti da prate podzemne vode zbog kontaminacije i zabraniće njihovo korišćenje ako bude potrebno, u zavisnosti od rezultata.
Ispitivanje je uradila „Deacons Emma” zajedno sa podizvođačem TAUW iz Holandije prošlog novembra, a uzorkovanje je pratio revizorski tim sastavljen od profesora Instituta za hemiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Skoplju. Analiza uzoraka obavljena je u laboratoriji „Eurofins” u Holandiji i koštala je 48.700 evra (oko 50.185 dolara).
[8]Reklamne fotografije koje je dostavilo Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja Republike Severne Makedonije uz zbirni izveštaj [9] o ispitivanju deponije toksičnog otpada Pelenica. Javni domen.
Nasleđe toksičnog otpada davno tajno deponovanog
OHIS [10] je bila jedna od najvećih hemijskih kompanija u bivšoj Jugoslaviji, koja se sastojala od 5 fabrika i osam drugih fabrika, koja je proizvodila sve od deterdženata preko plastike do kozmetike i pesticida. Bila je aktivna između 1957. i 1990. godine kada je delimično privatizovana u kontroverznoj konverziji državnog kapitala, što je rezultiralo gubicima manjih preduzeća, što je završilo bankrotom 2015. godine [11].
Deo toksičnog otpada koji je ostao iz OHIS-a odložen je, prema propisima o fabričkim prostorijama, na dve službene deponije koje se sastoje od betonskih bazena koji sprečavaju da toksini prodiru u podzemne vode i okolno zemljište. However, the existence of the third lindane dump site, located about seven km away from the factory complex, was previously unknown to the public.
Izvještaj nadgledanja podiže uzbunu, podstičući institucionalne reakcije
Nakon novinarske istrage 2018. godine, Meta.mk je upozorio javnost na opasnost [6], i tokom narednih nekoliko godina objavio na desetine članaka [12] o zagađenju lindanom i trećem smetlištu koje se nalazi ispred OHIS-ovog dvorišta.
Prema dostupnim informacijama, pretpostavlja se da je lindan 70-ih godina prošlog veka deponovao OHIS nakon zabrane njegove proizvodnje i upotrebe. U međuvremenu, pre nego što je ograđena i zabranjena, Pelenica je bila popularno mesto za školske ekskurzije dece iz osnovnih škola iz celog Skoplja. Pored njiva i livada, ovo područje sadrži i crkvu i park i bilo je popularno izletište lokalnog stanovništva, što je prikazano u ovoj turističkoj reklami.
Tokom pet godina, pratioci članaka iz Meta.mk informisali su javnost kako o zdravstvenim rizicima, tako io institucijama odgovornim za rešavanje ovog problema. RNeumorni napori novinara koji su „gnjavili“ zvaničnike tražeći odgovore takođe su podstakli ekološke grupe i građane da zahtevaju od državnih institucija da brzo reaguju. Kao rezultat ovog zalaganja, Ministarstvo prosvete je krajem 2018. godine zabranilo školama da koriste lokaciju za jednodnevne izlete [13], dok je 2019. Ministarstvo životne sredine podiglo ogradu [14] kako bi sprečilo ljude da posećuju kontaminirano područje.
U međuvremenu, Vlada je takođe započela akciju da očisti [15] dve zvanične deponije lindana u okviru starog fabričkog kompleksa, otkrivši još jednu deponiju [16] u tom području i još nekoliko tona čistog lindana spakovanog u džakove [17] u jednom od oronulih skladišta. Toxic materials, including 450 tona lindana i 200 tona kontaminiranog zemljišta [18], izvezeni su u specijalizovana postrojenja u Švajcarskoj [19], Francuskoj [20], i Nemačkoj [21] radi uništavanja u skladu sa bezbednosnim standardima EU.
Lindan je klasifikovan kao kancerogen grupe 1 od strane Međunarodnog udruženja za istraživanje raka,sa dovoljno dokaza da izaziva ne-Hodgkin limfom. Hemikalija je postojana i ne razlaže se u okolini. Pošto je isparljiva supstanca,raspršuje se iz kontaminiranog zemljišta i takođe se nalazi u česticama PM. Ljudi mogu biti izloženi lindanu kroz konzumaciju kontaminirane hrane ili udisanjem kontaminiranog vazduha. Hronična (dugotrajna) izloženost lindanu inhalacijom kod ljudi povezana je sa oboljenjima jetre i krvi, kao i poremećajima nervnog, kardiovaskularnog, imunog i reproduktivnog sistema.