Borbeni dron Bairaktar TB2 turske proizvodnje prikazan na vojnoj paradi. Ašgabat, 27. septembar 2021. Slika sa Vatan Habarlarijevog [1] YouTube kanala.
27. juna 2022., zvanični Twitter nalog Baikar-a, programera istaknute borbene bespilotne letelice Bairaktar TB2 (UCAV), objavio je trojezičnu tursko-englesko-ukrajinsku najavu [2] u kojoj se navodi da će poslati tri drona TB2 u Ukrajinu besplatno, kako bi sredstva prikupljena kroz kampanju „Narodni bajraktar” bila usmerena na „borbeni narod Ukrajine”. Ovaj gest Baikara, uticajne privatne zastupničke kompanije, čiji je glavni tehnološki direktor Selčuk Bajraktar zet turskog predsednika Redžepa Tajipa Erdogana, izgleda da na trenutak ublažava razočarenje Ukrajine zbog oklevanja Turske da se pridruži antiruskim sankcijama, kako navodi İbrahim Kalın, predsednički portparol, koji je tvrdio da bi sankcije više štetile turskoj ekonomiji nego ruskoj [3]. Ova „diplomatija dronova“ ostaje važno sredstvo za održavanje srdačnih tursko-ukrajinskih odnosa uprkos stalnim usponima i padovima koji se ogledaju, na primer, u privremenom blokiranju Turske u nastojanjima Finske i Švedske za ulazak u NATO [4] ili navodnoj umešanosti turskih luka u transport ukradenog ukrajinskog žita [5].
Potraga za vojnim bespilotnim letelicama (VBL) u centralnoj Aziji počela je mnogo pre sadašnje faze rusko-ukrajinskog rata [6], a oblikovala su je dva očigledna trenda: neposredan porast vojnih dronova [7], za koje se očekuje da će zauzeti ključnu ulogu u budućem ratu, i postepeno zaostajanje Rusije u naprednim vojnim tehnologijama i preciznom oružju [8]. Ovo poslednje bi se takođe odrazilo na sveukupni pad ruskog udela u globalnom vojnom izvozu, prema Stokholmskom međunarodnom institutu za istraživanje mira (SIPRI) [9], vodećem istraživačkom institutu o vojnim rashodima i trgovini oružjem, ukupan ruski izvozu oružja u periodu 2017–2021 (5 godina) opao je za 26 procenata u odnosu na 2012–2016, dok je njegovo učešće u globalnom izvozu oružja palo sa 24 na 19 procenata za iste periode.
Globalnim tržištem vojnih dronova [10], koje je dostiglo 4,4 milijarde dolara 2015. godine, dominirale su Sjedinjene Države, Kina, Izrael, Iran i Turska, a poslednja je postala peta država koja je razvila i proizvodi sopstvene sisteme bespilotnih letelica (SBL). Trenutno se tržište vojnih dronova procenjuje na skoro 12 milijardi dolara [11] i procenjuje se da će dostići više od 17 milijardi dolara u 2028. ANKA, prva turska autohtona vojna bespilotna letelica [12] koju je razvila državna Turska vazduhoplovna industrija (TUSAŞ) poletela e u julu 2010., dok je naoružani UAV Bairaktar TB2 [13] obavio završne testove 2015. Kina je već napredovala u tehnologiji vojnih dronova, a 2012. je posedovala najmanje tri aktivna SBL [14] (CH-3, CH-4, i Wing Loong), sa prikrivenim SBL-om na prvom letu 2013. U međuvremenu, Rusija je planirala da započne razvoj SBL-ova tek 2014. godine [15], a testovi letenja bi početi tek 2017. Jurij Borisov, bivši zamenik ministra odbrane i aktuelni zamenik premijera, priznao je 13. juna 2022. da je Rusija kasnila sa uvođenjem vojnih bespilotnih letelica [16], a ovaj problem je postao očigledan u ruskoj sirijskoj kampanji.
Turski predsednik Redžep Tajip Erdogan govori u proizvodnom pogonu Bairaktar Akıncı gde se proizvode SBL za velike visine. Hadımkoi, Istanbul, 21. oktobar 2021. Slika sa Haber Lutfen [17] YouTube kanala.
Prema SIPRI bazi podataka o transferu oružja [18], centralnoazijske države čija je ukupna vojna potrošnja u 2021. iznosila 1,8 milijardi dolara [19], počele su da naručuju naoružane bespilotne letelice još 2013. godine,koje bi se isporučivale od 2014. godine, a Uzbekistan i Kazahstan su se opredelili za kineski Ving Loong-1, a Turkmenistan je kupio kineske naoružane dronove CH-3 i VJ-600. Istovremeno, uprkos tome što je primarni dobavljač oružja u regionu, nijedan SBL nije naručen ili isporučen iz Rusije.
Čak i pre ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022., i tokom rata koji je u toku, koji je otkrio ogromno zaostajanje ruske vojne tehnologije [20] (naročito u oblastima preciznosti, navođenja i autonomnih sistema naoružanja, uključujući bespilotne vazdušne sisteme), reputacija veoma hvaljenog i promovisanog ruskog oružja je već bila kompromitovana tokom nedavnih sukoba u Siriji, Libiji i Nagorno-Karabahu, gde su SBL igrali važnu ulogu. Sve donedavno, ogromna ruska medijska kampanja za promovisanje imidža ruske vojne modernizacije, koja je zemlju neprestano predstavljala kao „globalnog lidera po udelu modernog i modernizovanog naoružanja [21],” kao da je počela da ubeđuje čak i zapadne sile, što je bio slučaj sa generalom Džon Hajten koji je hvalio Rusiju zbog njene „neverovatno moćne vojske [22]” koja se transformisala u poslednjih 20 godina, ili Parlamentarna skupština NATO-a koja raspravlja o zaostajanju NATO-a za Rusijom u određenim odbrambenim tehnologijama [23].
Rusija je 2018. godine pokrenula medijsku kampanju koja je promoviala sposobnosti ruske vojske protiv bespilotnih letelica, nakon čega je usledilo formiranje specijalnih jedinica za borbu protiv bespilotnih letelica [24], uključujući i ruske vojne baze u Kirgistanu i Tadžikistanu. Tvrdeći da je ruska vojska stekla veliko iskustvo u sirijskoj kampanji, uvedeni su brojni protivvazdušni sistemi protiv bespilotnih letelica i sistemi za elektronsko ratovanje, od kojih su neki nudili efikasnu odbranu „protiv svih postojećih bespilotnih letelica [25]” u dometu od 100 km. Međutim, tokom građanskog rata u Libiji, uništeno je devet najnovijih ruskih sistema kratkog dometa Pantsir-S1s dizajniranih, između ostalog, za protiv-SBL ratovanje [26]. Zatim, nakon jermensko–azerbejdžanskog rata 2020. godine, nove ruske sisteme protivvazdušne odbrane i elektronskog ratovanja žestoko je kritikovao jermenski premijer Nikol Pašinjan zbog neuspeha protiv turskih i izraelskih dronova [27]. Ruski sistemi za elektronsko ratovanje, uključujući sisteme protiv ometanja dronova, takođe izgledaju mnogo lošije nego što se reklamira [28] u trenutnom rusko–ukrajinskom ratu, jer su verovatno bili naglašeni „ili da bi se povećala izvozna prodaja ili da bi impresionirali ruske lidere“.
Ruski protivvazdušni raketni i artiljerijski sistem Pancir-S1 uništen u Ukrajini. Slika sa Butusov Plus [29] YouTube kanala
Kako su ruski sistemi naoružanja testirani u borbama širom sveta, često neuspešno protiv naoružanih bespilotnih letelica, tradicionalni klijenti ruskog izvoza oružja u Centralnu Aziju užurbano su pokušavali da premoste jaz u bespilotnim vazdušnim sistemima, pošto Rusija nije ponudila nijednu održivu alternativu. Nakon što je 2019. sklopio ugovor sa izraelskim Elbit Sistems [30] o zajedničkoj proizvodnji osmatračkih i izviđačkih dronova u Kazahstanu, kazahstansko Ministarstvo odbrane poslalo je delegaciju [31] novembra 2020. godine, samo nekoliko dana nakon završetka rata u Nagorno-Karabahu, u 14. Komandnu bazu sistema bespilotnih letelica u Batmanu, Turska, da proceni dronove Bairaktar TB2 koji su tamo raspoređeni. Ovo interesovanje je protumačeno kao pokušaj Kazahstana da „odbaci kineske SBL [32]” u korist turskih bespilotnih letelica, što je bio prilično čest slučaj, pošto, uprkos pristupačnim cenama, izgleda da kineski bespilotne letelice imaju problema sa pouzdanošću i rezervnim delovima [33]. Zaista, od 2015. godine, nijedna centralnoazijska država nije naručila kineske vojne SBL [34], dok su i Turkmenistan i Kirgistan naručili i isporučili Bairaktar TB2 između 2020. i 2022. godine.
Kazakistan Savunma Bakanlığından bir heyet, İHA ve tesislerinin incelenmesi kapsamında 23-25 Kasım 2020 tarihleri arasında 14’üncü İnsansız Uçak Sistemleri Üs Komutanlığını ziyaret etti.#MSB [35] #TSK [36] pic.twitter.com/WydilfwIVu [37]
— T.C. Millî Savunma Bakanlığı (@tcsavunma) 26. novembar 2020 [38]
Međutim, žurba centralne Azije za naoružanim bespilotnim letelicama nije uvek išla glatko, pošto su izgledi za kupovinu istih Bairaktar TB2 i za Kirgistan i Tadžikistan — dve susedne države, čiji je dugotrajni granični sukob doveo do 55 mrtvih samo u sukobu u aprilu 2021. [39] — izazvali ogorčenje u obe društva. Stvar je izgledala toliko vitalna da je, uprkos raspoređivanju ovih naoružanih dronova za kontrolu granice [40], kirgistanska strana pozvala Tursku da ih ne prodaje svom susedu [41], kako je otkrio Jenbek Kulubajev, aktuelni ministar spoljnih poslova. Odgovor Turske na poziv Kirgiza da ubuduće ne prodaje naoružane bespilotne letelice Tadžikistanu za sada ostaje nepoznat, ali je Iran bio taj koji je umešao i pokrenuo proizvodnju svojih borbenih dronova Ababil-2 u Tadžikistanu [42] 17. maja 2022., zagrejavajući regionalnu trku dronova. Nekoliko dana kasnije, predsednik Tadžikistana Emomali Rahmon posetio je Iran [43], ojačavajući veze između dva „bratska“ naroda. U međuvremenu, kako se budućnost ruske odbrambene industrije čini osuđenom na propast [44] zbog sankcija i trenutnog ratnog stanja sa Ukrajinom, Kazahstan je odlučio da se odluči za zajedničku proizvodnu liniju borbenih dronova Anka u Kazahstanu, [45] dok je Uzbekistan već pokrenuo proizvodnju svog domaćeg drona za nadzor i napad [46].