Kiosk, Srbija. Fotografija Zoran Drekalović/Istinomer, koristi se uz dozvolu.
Ovaj članak se prvobitno pojavio na Istinomeru [1], inicijativi Centra za istraživanje, transparentnost i odgovornost (CRTA [2]) za proveru činjenica. Izmenjena verzija je objavljena u nastavku kao deo ugovora o deljenju sadržaja sa Globalnim glasovima.
Srpski mediji su tokom 2021. godine Rusiju i Kinu predstavljali uglavnom kao pozitivne, dok su Evropska unija, SAD i NATO uglavnom nastupile negativno, o čemu svedoče i rezultati medijskog monitoringa Centra za istraživanje Transparentnost i Odgovornost od decembra 2020. do novembra 2021. Konačni rezultati istraživanja ukazali su na prisustvo pristrasnosti i ekstremne polarizacije u pokrivenosti, predvođene TV-om na nacionalnoj frekvenciji koji su imali najveći uticaj i doseg publike.
Jednogodišnja analiza koju je sprovela CRTA obuhvatila je medijske sadržaje o stranim akterima (Evropska unija, SAD, Rusija, Kina i NATO) iz 12 najmoćnijih medija sa najvećom gledanošću i čitanošću u Srbiji: TV: RTS 1, TV Pink, TV Prva i TV Happy; dnevne novine: Informer, Blic, Kurir, Večernje novosti i internet portali: Blic, Kurir, Novosti i B92. Monitoring je u poslednjih 12 meseci zabeležio različite tonove u pominjanju ovih sila — pozitivnu, negativnu ili neutralnu percepciju, a istraživanje je obuhvatilo punu medijsku pokrivenost o politici, vojsci i naoružanju, zdravstvu, ekonomiji, Kosovu, ljudskim pravima, kulturi i ratova za raspad Jugoslavije.
Amerika je bila ubedljivo prva u vestima medija, sa 26.853 pominjanja u medijskom sadržaju. Izjednačeno je drugo mesto između Rusije (19.735) i EU (19.555), Izjednačeno je drugo mesto između Rusije China (8.834) i NATO (5,075) (Slika 1).
Slika 1: Broj pominjanja različitih političkih aktera u najvećim medijima u Srbiji
Izvor: CRTA
Međutim, nije bilo važno samo koliko su pominjanja imali, već i kakva su ona bila, kakve signale o ovim moćnicima kreatori javnog mnjenja, zapravo, emituju. Ako izuzmemo neutralno izveštavanje, NATO je zaostajao sa 30 odsto negativnog medijskog izveštavanja i samo 3 odsto pozitivnog sadržaja. Iako prve po broju spominjanja, SAD su bile pretposlednje po percepciji — samo četiri odsto sadržaja je Ameriku predstavilo u pozitivnom svetlu, a 18 odsto negativno. U sredini tabele nalazila se EU sa tri puta više negativnog nego pozitivnog sadržaja.
Prva dva mesta bila su rezervisana za „srpske prijatelje“, koje smo često mogli čuti i videti u medijima. Kina je osvojila drugo mesto sa dobrim odnosom pozitivnih (18 odsto) i negativnih (6 odsto) izjava, dok je prvo mesto pripalo najpopularnijoj Rusiji sa 25 odsto pozitivnih izjava naspram 6 odsto negativnih (Slika 2).
Slika 2: Percepcija političkih aktera u najvećim medijima u Srbiji u procentima
Izvor negativnih članaka i priloga o Kini i Rusiji pre svega dolazi iz stranih medijskih izvora, koji se koriste za izveštavanje o spoljnoj politici. Na primer, kada bi američki predsednik Bajden ili neki predstavnik EU kritikovao Rusiju, dok su i strani i domaći akteri delili proizvodnju negativnog sadržaja o EU, SAD i NATO.
O čemu su pričalit?
Politika je bila u centru pažnje 12 meseci, a strane sile su se uglavnom pominjale u kontekstu unutrašnje, spoljne i regionalne politike ili EU integracija.
[3]Srpske novine, uključujući magazine alternativne medicine [4] ‘Ruski travar,’ ‘Ruski doktor’ i ‘Ruski lek’. Fotografija Filip Stojanovski, CC-BY 3.0 [5].
Drugo mesto je bilo nestabilno, menjalo se između različitih tema. U decembru 2020. i početkom 2021. godine, kada je još jedan talas COVID-19 uzdrmao i Srbiju i svet, na drugom mestu je bilo pitanje zdravstvene zaštite. Glavni narativ u ovom periodu odnosio se na to da EU nije ispunila obećanje i Srbiji i regionu Zapadnog Balkana isporučila zagarantovanu količinu doza vakcina, dok su, s druge strane, ogromne količine obezbeđene preko Kine, donoseći spas od koronavirusa u tom periodu.
U maju 2021. godine, kada je sa lepim vremenom pandemija popustila, zdravstvena pitanja su izgubila na važnosti, pa bi svet nastavio rat u miru, obezbeđujući oružje, sklapajući saveze među različitim silama, a teme vojske su zauzele drugo mesto, dostižući vrhunac. avgusta tokom avganistanske krize i povlačenja američkih trupa (predstavljanje SAD ovde je bilo izuzetno negativno).
Vojska je donedavno, tačnije, do oktobra bila druga najzastupljenija tema, a onda ju je ekonomija izbacila. Analiza je pokazala da su energetske teme četiri puta više zastupljene u ekonomskom polju nego u septembru iste godine.
Konačno, najmanje su bile zastupljene teme vezane za Kosovo, pa su samo tokom julskog špica, kada su se u Briselu sastali predsednik Srbije Aleksandar Vučić i kosovski premijer Aljbin Kurti, ove teme zauzimale više medijskog prostora, posebno u septembru tokom spora oko registarskih tablica (Slika 3).
Slika 3: Zastupljene teme od decembra 2020 do novembra 2021
U kontekstu ovih tema, predstavljanje Rusije i Kine bilo je više pozitivno nego negativno, dok su, nasuprot tome, EU i SAD bile pretežno negativne. Jedina tema koja je EU predstavljala više pozitivno nego negativno bila je ekonomija. Uočeno je da su donacije EU, subjekta koji pruža najveću finansijsku podršku Srbiji, zapravo priznate (Slika 4).
Slika 4: Percepcija stranih aktera u kontekstu različitih tema (Ekonomija, Kosovo, politika, vojska, zdravstvo) Izvor: CRTA
Ko je hteo da bude prvi?
Aleksandar Vučič, predsednik Srbije, bio je najprisutniji politički akter u medijima, sa najviše pominjanja u tekstovima i tekstovima sa referencama stranih sila, daleko više od bilo kog drugog vladinog funkcionera. To je napravilo ogromnu razliku jer je za sve bio zadužen Vučić, što je očigledno i iz činjenice da su predsednikove reči citirane 4.444 puta u praćenim medijskim sadržajima uz identifikovano prisustvo stranih sila.
Istovremeno, na drugom mestu je premijerka Ana Brnabić sa 1.022 pomena, a slede Ivica Dačić (739), Nikola Selaković (454), Petar Petković (439), Aleksandar Vulin (362) i drugi (Slika 5).
Slika 5: Prisustvo vladinih zvaničnika u medijskim sadržajima, uključujući pominjanje političkih aktera
Ako zanemarimo neutralni ton, predsednik Srbije je uglavnom citiran u informativnim emisijama u kojima se pozitivno pominje Rusija i Kina, a u negativnim tonovima o aktivnostima EU i SAD (Slika 6).
Slika 6: Percepcija političkih aktera u medijskim sadržajima koji pominju predsednika Aleksandra Vučića
Kakva je bila medijska poruka?
U medijima koje smo pratili, televizija je bila najmoćnije sredstvo informisanja pošto su građani Srbije svoje informacije uglavnom dobijali preko ovog kanala komunikacije. Televizija se, u stvari, zalagala za najradikalniji pristup sa više kontrastnih razlika između pozitivnog i negativnog izveštavanja.
Gledaocima televizije nacionalne frekvencije ponuđena je crno-bela slika „zlog Zapada“ i „prijateljskog istoka“, a najglasniji zagovornici takve slike sveta bili su TV Pink i TV Happy. Jutarnje informativne emisije predstavljale su značajan generator stereotipa jer su provladini analitičari, novinari i članovi vladajuće koalicije publici nudili krajnje dihotoman pogled na svetn (Slika 7).
Slika 7: Percepcija političkih aktera u analiziranim TV stanicama na nacionalnoj frekvenciji u Srbiji
Dnevne novine nisu se razlikovale od svoje moćnije TV braće, a najglasniji su dolazili iz Informera, Večernjih novosti i Kurira. Naslovne stranice, rezervisane za promociju vlasti i kontinuiranu negativnu kampanju protiv opozicije, predstavljale su plodno tlo za stvaranje negativnog diskursa o zapadnim zemljama, zgodno označavajući protivnike kao „američke plaćenike“, „agente NATO-a“ itd. Naravno, ne samo na naslovnim stranicama, ali i drugim rubrikama i stranicama, nije propuštena prilika da se veličaju Rusija i Kina i omalovažavaju SAD, NATO i EU (Slika 8).
Slika 8: Percepcija političkih aktera u analiziranim dnevnim novinama sa najvećim tiražom u Srbiji
Konačno, internet portali su ponudili uravnoteženiji pristup, ali sa preostalim tendencijama izveštavanja u ime jedne i protiv druge strane (Slika 9).
Slika 9: Percepcija političkih aktera na najpopularnijim internet portalima (Rusija, Kina, EU, SAD, NATO, Pro, Anti – Negativno, Pozitivno)
Pošto da su istraživanja javnog mnjenja o stavovima građana prema stranim akterima pratila ovakve korelacije, Rusija i Kina su obično posmatrane kao prijatelji Srbije, odnos prema EU bio ambivalentan i neprijateljski prema Americi i NATO-u, bilo je očigledno da u njihovom izveštavanju mediji ne samo podsticao nego i oblikovao stavove građana.