Rukotvorine od snopova pirinča sa južnih ravnica Nepala. Autor fotografije CK Kalyan. Koristi se uz dozvolu.
Ovaj članak čiji je autor Sandžib Čaudari originalno je objavljen [1] na portalu The Record (Nepal) a lektorisana verzija se objavljuje na Globalnim Glasovima u sklopu ugovora o razmeni sadržaja.
Godine 2014. kontaktirao me je jedan nepalski naučnik koji je želeo da dobro pogledam fotografiju detaljno izrezbarenih vrata iz oblasti Čitvan [2] u jugozapadnom Nepalu. Iako sam lako mogao da prepoznam oko 30 figura na malim panelima vrata—slonove, kamile, volove, kobre, magarce, ždralove, leoparde, majmune, jelene i konje, pored ljudi—sam tekst, iako čitljiv, nije imao mnogo smisla.
Konačno je otkriveno da su ova prelepa dekorativna vrata koja potiču iz 19. veka pripadala domaćinstvu goniča slonova iz domorodačkog naroda Taru [3]. Sve životinje, izuzimajući kamile i jedinu pticu prikazanu na vratima, bile su iz Čitvana, a tekst koji je najzad preveo sam naučnik predstavlja imena i zanimanja goniča slonova koji su živeli u tom domu. Jedinstvene ikone, motivi, boje i stil pričali su o lokalnoj, životnoj realnosti tih ljudi. Još važnije, opisali su vekovni ljudski odnos sa prirodom—drvećem, životinjama i pticama—i njenom zaštitom. To je odnos koji još uvek opstaje, uprkos upadu savremenog sveta u domorodačke živote, a domorodački umetnici se i dalje trude da podsećaju na njega kroz svoj rad.
Svaki element u domorodačkoj umetnosti kazuje neku priču. “Glavni koren domorodačke estetike,” kaze [4] Čeroki pisac Danijel Džastis [5], “su naše priče, porodice, zemlje, umetnici, ceremonije i jezik.”
Na ravnicama severne Indije i južnog Nepala, žene su kroz generacije odvajale vreme od svakodnevnih poslova za oslikavanje zidova svojih domova umetničkim radovima sa dekorativnim motivima, pticama, životinjama i drvećem iz svog okruženja.
Žene iz naroda Kočila Taru [6], na primer, dekorišu svoje kuće, žitnice i verande sa motivima koji imaju geometrijske i cvetne šare, pored ptica i životinja—naročito paunova i slonova. Paunovi imaju istaknuto mesto zato što se smatraju simbolom sreće.
“Rad je jedan momenat u kontinuumu vremena,” pišu Kurt V. Mejer i Pamela Djuel, koji su proveli četiri godine istražujući Taru umetnost u skoro 300 sela širom Nepala, u jednom članku [7] za internet časopis Asian Art. “Anonimni umetnik pozajmljuje od prethodnika, pravi neke izmene, ima slobodu da to poboljša u okviru ograničenja koja uspostavlja kultura, a ta kultura pripada svima.”
Važnost prirode
Mnogi domorodački narodi u Nepalu prikazuju prirodu kroz svoju umetnost. Na primer, za vreme hindu festivala Krišnaštami [8], pripadnici naroda Taru iz zapadnog Nepala ukrašavaju zidove svojih kuća od nepečene opeke sa A [9]š [8]timki slikama [9]. Zasnivajući svoj rad na narodnom epu Gurbabak Džalmauti, umetnici počinju sa crtanjem pri dnu zida i nastavljaju ka vrhu redosledom kojim je, kako tvrdi Taru folklor, prirodne elemente i stvorenja napravio Gurbaba, tvorac Zemlje: voda, riba, rak, kornjača, krokodil i druga stvorenja iz vode, zajedno sa čamcem koji nosi Gurbabu, njegove učenike i njegove knjige. Pripadnici naroda Taru veruju da je za vreme prošle apokalipse Gurbaba (u pratnji svojih učenika i knjiga) otplovio u utočište i stvorio novi svet.
Centralno mesto na Aštimki slici zauzima drvo Kadam [10], sa božanstvom Kanha [11], odnosno Krišna [12], na vrhu krošnje, pored sunca, meseca, majmuna i likova Ravane [13], Draupadi [14] i braće Pandava [15] iz hindu epova Ramajana [16] i Mahabharata [17]. Na njoj umetnici prikazuju i stvorenja [9] poput slonova, konja, kamila i paunova.
Dodavanjem pozitivnih figura i poštovanjem strogih rituala u stvaranju Aštimki slika, umetnici prožimaju svoj rad religioznim značenjem. Ali Aštimki slikarstvo je otišlo korak dalje od religije i uključuje svakodnevne detalje koji su deo savremenog života naroda Taru. “Iako ova umetnost većim delom ima korene u molitvenim aktivnostima, današnji umetnik retko poznaje značenje crteža, ali se i dalje drži grafičkih elemenata prethodnika, povremeno uvodeći savremene crteže kao sto su autobus ili avion,” dodali su Mejer i Djuel [7].
Veliki deo domorodačke umetnosti na podkontinentu i dalje crpi inspiraciju iz načina na koji se radilo u prošlosti, kada su čovek i priroda daleko bliskije koegzistirali. Vode se istim onim etosom koji je, na primer, naslikao pećinske crteže stare 10,000 godina [18] u Bimbetki [19] u centralnoj Indiji, koji prikazuju ptice, životinje i ljudska bića kako žive u harmoniji. Čovekov odnos sa prirodom imao je primarni značaj na drevnim pećinskim crtežima [18] južne Azije, i nastavlja da bude centralna tema na domorodačkom drvorezu, kućnim muralima, pa čak i rukotvorinama od snopova pirinča.
Hitna poruka o zaštiti
Ponekad, odnos domorodačkih umetnosti sa prirodom može biti težak za odgonetanje. Na južnim ravnicama Nepala, tradicija pravljenja pletenih snopova pirinča verovatno potiče od tradicije odavanja zahvalnosti pticama, naročito nakon žetve. U početku su ljudi kačili pletene snopove pirinča, zvane Jhutti [20], da bi obezbedili hranu za ptice kao i da bi sačuvali seme od svake vrste ubranog pirinča. Umetnički radovi od snopova pirinča oblikovani su tako da predstavljaju razne životinje i elemente domaćinstva.
Pročitajte još: Malo poznata lepota rukotvorina od snopova pirinča iz Indije i Nepala [20]
U današnje vreme, domorodačka umetnost se takođe koristi za prenošenje hitnije poruke o zaštiti prirode. Mitila umetnost [21], odnosno Madubani slikarstvo, koje stvaraju žene iz Bihara u Indiji i istočnog Teraija [22]u Nepalu, poznato je po jarko obojenim geometrijskim šarama i cveću, pticama, životinjama, biljkama i božanstvima. Ova veoma popularna umetnička forma ne samo da je prešla sa kućnih zidova na ručno pravljeni papir i tkanine već je upotrebljena i u kampanjama za zaštitu prirode. Godine 2012. umetnici u Biharu su napravili Madubani slike [21] koje predstavljaju hindu božanstva na stablima kako bi spasili drveće od seče.
Domorodačka umetnost se može posmatrati kao lekcija o tome kako treba živeti. Njena loza se proteže daleko u istoriju i kroz vekove, ostavila je svedočanstvo o simbiozi ljudske vrste sa prirodom i naučila nas da duboko poštujemo taj odnos. Pojam domorodačkog umetnika o tome šta sve predstavlja prirodu, osim same prirode u njenom nedirnutom stanju, obuhvata ekosisteme koje ljudi, životinje i biljke zajedno nastanjuju kao i odnos domorodačkog stanovništva prema proviđenju prirode. Kao što je slučaj sa svim drugim oblicima umetnosti, i domorodačka umetnost nastavlja da se razvija kao odgovor na promene koje se dešavaju u životima njenih subjekata—to jest, domorodačkog stanovništva. Prema tome, nije iznenađenje da današnja domorodačka umetnost uključuje i pojedinosti iz savremenog sveta. Ali ovo je takođe umetnička forma koja i dalje ima nepokolebljivu veru u vrednost učenja od prirode, kao i poštovanja i zaštite prirode. A to je lekcija iz mudrosti koja je savremenom čoveku zaista potrebna.