[1]Gradilište Crkve Sveta Trojica, u blizini hotela Rusija i sportskog kompleksa Jane Sandanski koje je sve izgradilo Samsonenkovo preduzeće. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.
Izgleda da poslovno carstvo ruskog tajkuna u severnoj Makedoniji, izgrađeno uglavnom na političkim vezama s bivšom vladom, prolazi kroz krizu — barem ako napušteno gradilište crkve u glavnom gradu Skoplju može nešto tako da nagovesti.
Sergej Samsonenko, poreklom iz Rostova na Donu u Rusiji, poseduje mnoštvo kompanija u balkanskoj zemlji, od kladionica do hotelskih i građevinskih kompanija, iako je najpoznatiji po vlasništvu najvećeg makedonskog fudbalskog kluba, FK Vardar [2], kao i muškog i ženskog tima Vardar rukometnog [3] kluba. Samsonenko je obećao da će ih prodati [4]2017. godine, ali do sada nije ispunio svoje obećanje.
Izgleda da je njegovo bogatstvo oslabilo otkako je politička stranka VMRO-DPMNE koju podupiru Rusija, izgubila izbore 2016. nakon što je vladala desetinama godina. Desničarska populistička vlada spojila je određenu marku makedonskog nacionalizma s pravoslavnim hršćanskim identitetom. Stranka je tako isprepletena s crkvom da njen statut [5] ima čak i klauzulu kojom se utvrđuje da će, u slučaju raspuštanja, sva njena imovina ići Makedonskoj pravoslavnoj crkvi — Ohridskoj nadbiskupiji [6], ili MOC-OA-u.
Istraživanje Centra za istraživačko novinarstvo [7], makedonske kancelarije koja je deo neprofitne, međunacionalne mreže Projekt izveštavanja o organizovanom kriminalu i korupciji (OCCRP), otkrio je da su Samsonenkove kompanije doživele procvat nakon što je donirao 1,8 miliona Evra (više od dva miliona dolara) MOC-OA-u. Taj novac je navodno finansirao izgradnju crkve u ruskom stilu u opštini Aerodrom, u glavnom gradu Skoplju.
Međutim, prema izveštaju lokalne novinske internet stranice Ako.mk [8], izgradnja crkve Sveta Trojica, kako se naziva, prestala je 2016. — ubrzo pošto je VMRO-DPMNE-u izglasano nepoverenje na vlast. Izgleda da su poslednji stanovnici tog mesta bila dva psa čuvara koji su danima išli bez hrane, a njihovo urlanje ometalo je komšiluk. Bez nadzora, kradljivci postepeno uklanjaju preostali građevinski materijal.
Blagoslov vredan milione dolara
[9]Poziv za donacije sa modelom nedovršene crkve u Hotelu Rusija. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.
Svečanost osnivanja crkve [10] održana je u junu 2014. godine. Na njoj su prisustvovali ruski ambasador i visoki zvaničnici makedonske vlade, uključujući tadašnjeg šefa tajne službe Sašo Mijalkova [11]. Prvi rođak tadašnjeg premijera Nikole Gruevskog, Mijalkov je važio za jednog od najmoćnijih ljudi [12] prethodne vlade.
Prema Laburističkom istraživačkom centru [7], ubrzo nakon Samsonenkove velikodušne donacije MOC-OA-u, lokalne vlasti su mu odobrile 35-godišnju koncesiju za obnovu i upravljanje lokalnim javnim sportskim centrom [13]. Nakon toga je u centru nadograđen novi hotel pod nazivom “Russia”. Opština je omogućila koncesiju tako što je modifikovala zakone o prostornom uređenju, uz odustajanje od komunalnih poreza vezanih uz izgradnju sportskog centra, hotela i crkve.
Centar za istraživačko novinarsko je otkrilo da je 2015. godine Samsonenkova kompanija koja je donirala crkvi ostvarila dobit od oko 747 hiljada evra (oko hiljada američkih dolara). I istraga koju je tokom te godine sproveo nezavisni medij NovaTV tvrdila [14] je da je deo kapitala koji se odnosi na Samsonenkoove investicije prešao preko kompanija koje su bile Kipra i Belizea, a koe su takođe bile povezane s drugim prijateljima režima.
Mesto izgradnje crkve je sada napušteno –baš kao i njena web stranica, koja ne prikazuje najnovije vesti i puna je nedovršenih delova. Inače, ova web-stranica ne navodi [15] Samsonenka na listi donatora. Umesto toga, navodi oca Metodija ili Mefodiija, makedonskog sveštenika koji živi u Rusiji i koji je 2012. godine postao popularan na internetu, nakon što je pokušao (nespretno) [16] da poljubi Vladimira Putina dok su ih snimale kamere.
[17]Gradilište Crkve Sveta Trojica u Skoplju. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.
U međuvremenu, istrage o korupciji bivše vladajuće VMRO-DPMNE, koja je pomagala da Samsonenkovi poslovi napreduju, dovele su do toga da je nekoliko političara osuđeno na sudu. To uključuje i bivšeg premijera Nikolu Gruevskog, koji je pobegao u Mađarsku [18] u novembru 2018. kako bi izbegao dvogodišnju zatvorsku kaznu. Njegov rođak, bivši šef tajne službe Sašo Mijalkov, osuđen je prošle nedelje na tri godine zatvora [19] zbog izborne prevare.
Samsonenko do sada nije javno spomenut kao cilj takvih istraga. Vardar, fudbalski klub koji je u njegovom vlasništvu, jedva je izbegao suspenziju od UEFA-e krajem januara [20] nakon što je platio neizmirene dugove, uključujući obveze iz platnog spiska. U februaru, nakon što je ekipa pretrpela kontroverzni poraz, Samsonenko je ponono objavio da će prodati klub [21].
Što se tiče rukometnog kluba Vardar, Samsonenko je u decembru rekao da će ostati vlasnik do 2020. godine [22]. Tim je nacionalni šampion i ima dobrar međunarodni status, uključujući i osvajanje Evropske rukometne lige u sezoni 2016-17.
Komiti, huliganska [23] navijačka grupa Fudbalskog kluba Vardar koja podržava VMRO-DPMNE, odigrala je istaknutu ulogu [24] tokom nemira u junu 2018. godine [25] nakon što je potpisan sporazuma između Grčke i Makedonije koji je omogućio da se ova druga navedena zemlja priključi NATO-u i Evropskoj uniji pod uslovom da promeni ime u Severna Makedonija.
Slični nemiri protiv sporazuma dogodili su se u Grčkoj, gde je drugi ruski tajkun iz Rostova na Donu, Ivan Savidis [26], vlasnik velikog fudbalskog kluba — u ovom slučaju, solunski PAOK [27]. Druga priča OCCRP-a navodi da je Savidis [28] finansirao makedonske protivnike za promenu imena, uključujući i fudbalske huligane koji su izazvali nemire u Skoplju. Savidis to poriče [29].