Gradilište Crkve Sveta Trojica, u blizini hotela Rusija i sportskog kompleksa Jane Sandanski koje je sve izgradilo Samsonenkovo preduzeće. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.

Izgleda da poslovno carstvo ruskog tajkuna u severnoj Makedoniji, izgrađeno uglavnom na političkim vezama s bivšom vladom, prolazi kroz krizu — barem ako napušteno gradilište crkve u glavnom gradu Skoplju može nešto tako da nagovesti.

Sergej Samsonenko, poreklom iz Rostova na Donu u Rusiji, poseduje mnoštvo kompanija u balkanskoj zemlji, od kladionica do hotelskih i građevinskih kompanija, iako je najpoznatiji po vlasništvu najvećeg makedonskog fudbalskog kluba, FK Vardar, kao i muškog i ženskog tima Vardar rukometnog kluba. Samsonenko je obećao da će ih prodati 2017. godine, ali do sada nije ispunio svoje obećanje.

Izgleda da je njegovo bogatstvo oslabilo otkako je politička stranka VMRO-DPMNE koju podupiru Rusija, izgubila izbore 2016. nakon što je vladala desetinama godina. Desničarska populistička vlada spojila je određenu marku makedonskog nacionalizma s pravoslavnim hršćanskim identitetom. Stranka je tako isprepletena s crkvom da njen statut ima čak i klauzulu kojom se utvrđuje da će, u slučaju raspuštanja, sva njena imovina ići Makedonskoj pravoslavnoj crkvi — Ohridskoj nadbiskupiji, ili MOC-OA-u.

Istraživanje Centra za istraživačko novinarstvo, makedonske kancelarije koja je deo neprofitne, međunacionalne mreže Projekt izveštavanja o organizovanom kriminalu i korupciji (OCCRP), otkrio je da su Samsonenkove kompanije doživele procvat nakon što je donirao 1,8 miliona Evra (više od dva miliona dolara) MOC-OA-u. Taj novac je navodno finansirao izgradnju crkve u ruskom stilu u opštini Aerodrom, u glavnom gradu Skoplju.

Međutim, prema izveštaju lokalne novinske internet stranice Ako.mk, izgradnja crkve Sveta Trojica, kako se naziva, prestala je 2016. — ubrzo pošto je VMRO-DPMNE-u izglasano nepoverenje na vlast. Izgleda da su poslednji stanovnici tog mesta bila dva psa čuvara koji su danima išli bez hrane, a njihovo urlanje ometalo je komšiluk. Bez nadzora, kradljivci postepeno uklanjaju preostali građevinski materijal.

Blagoslov vredan milione dolara

Poziv za donacije sa modelom nedovršene crkve u Hotelu Rusija. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.

Svečanost osnivanja crkve održana je u junu 2014. godine. Na njoj su prisustvovali ruski ambasador i visoki zvaničnici makedonske vlade, uključujući tadašnjeg šefa tajne službe Sašo Mijalkova. Prvi rođak tadašnjeg premijera Nikole Gruevskog, Mijalkov je važio za jednog od najmoćnijih ljudi prethodne vlade.

Prema Laburističkom istraživačkom centru, ubrzo nakon Samsonenkove velikodušne donacije MOC-OA-u, lokalne vlasti su mu odobrile 35-godišnju koncesiju za obnovu i upravljanje lokalnim javnim sportskim centrom. Nakon toga je u centru nadograđen novi hotel pod nazivom “Russia”. Opština je omogućila koncesiju tako što je modifikovala zakone o prostornom uređenju, uz odustajanje od komunalnih poreza vezanih uz izgradnju sportskog centra, hotela i crkve.

Centar za istraživačko novinarsko je otkrilo da je 2015. godine Samsonenkova kompanija koja je donirala crkvi ostvarila dobit od oko 747 hiljada evra (oko hiljada američkih dolara). I istraga koju je tokom te godine sproveo nezavisni medij NovaTV tvrdila je da je deo kapitala koji se odnosi na Samsonenkoove investicije prešao preko kompanija koje su bile Kipra i Belizea, a koe su takođe bile povezane s drugim prijateljima režima.

Mesto izgradnje crkve je sada napušteno –baš kao i njena web stranica, koja ne prikazuje najnovije vesti i puna je nedovršenih delova. Inače, ova web-stranica ne navodi Samsonenka na listi donatora. Umesto toga, navodi oca Metodija ili Mefodiija, makedonskog sveštenika koji živi u Rusiji i koji je 2012. godine postao popularan na internetu, nakon što je pokušao (nespretno) da poljubi Vladimira Putina dok su ih snimale kamere.

Gradilište Crkve Sveta Trojica u Skoplju. Foto: Globalni Glasovi, CC-BY.

U međuvremenu, istrage o korupciji bivše vladajuće VMRO-DPMNE, koja je pomagala da Samsonenkovi poslovi napreduju, dovele su do toga da je nekoliko političara osuđeno na sudu. To uključuje i bivšeg premijera Nikolu Gruevskog, koji je pobegao u Mađarsku u novembru 2018. kako bi izbegao dvogodišnju zatvorsku kaznu. Njegov rođak, bivši šef tajne službe Sašo Mijalkov, osuđen je prošle nedelje na tri godine zatvora zbog izborne prevare.

Samsonenko do sada nije javno spomenut kao cilj takvih istraga. Vardar, fudbalski klub koji je u njegovom vlasništvu, jedva je izbegao suspenziju od UEFA-e krajem januara nakon što je platio neizmirene dugove, uključujući obveze iz platnog spiska. U februaru, nakon što je ekipa pretrpela kontroverzni poraz, Samsonenko je ponono objavio da će prodati klub.

Što se tiče rukometnog kluba Vardar, Samsonenko je u decembru rekao da će ostati vlasnik do 2020. godine. Tim je nacionalni šampion i ima dobrar međunarodni status, uključujući i osvajanje Evropske rukometne lige u sezoni 2016-17.

Komiti, huliganska navijačka grupa Fudbalskog kluba Vardar koja podržava VMRO-DPMNE, odigrala je istaknutu ulogu tokom nemira u junu 2018. godine nakon što je potpisan sporazuma između Grčke i Makedonije koji je omogućio da se ova druga navedena zemlja priključi NATO-u i Evropskoj uniji pod uslovom da promeni ime u Severna Makedonija.

Slični nemiri protiv sporazuma dogodili su se u Grčkoj, gde je drugi ruski tajkun iz Rostova na Donu, Ivan Savidis, vlasnik velikog fudbalskog kluba — u ovom slučaju, solunski PAOK. Druga priča OCCRP-a navodi da je Savidis finansirao makedonske protivnike za promenu imena, uključujući i fudbalske huligane koji su izazvali nemire u Skoplju. Savidis to poriče.